Meningokokken Vraag & Antwoord

• V1. Wat zijn meningokokken?
• V2. Wat is het verschil tussen een bacterie en een virus?
• V3. Wat is meningokokkenziekte?
• V4. Hoe vaak komt meningokokkenziekte in Nederland voor?
• 5. Hoe wordt je ziek?
• V6. Wordt iedereen die de meningokkokenbacterie krijgt ziek?
• V7. Hoe krijg je meningokkokenziekte?
• V8. Wat zijn de klachten/symptomen bij meningokokkenziekte?
• V9. Is meningokokkenziekte te behandelen?
• V10. Wat als iemand in je omgeving meningokokkenziekte heeft?
• V11. Hoe kun je meningokokkenziekte voorkomen?
• V12. Welke meningokokkenvaccins zijn er?
• V13. Waarom krijgen alleen jongeren tussen de 14 en 18 jaar een uitnodiging?
• V14a.Is vaccineren nodig als mijn kind of ik niet in de doelgroep valt/val?
• V14b. Waar kun je de vaccins krijgen als je niet via het reguliere Rijksvaccinatieprogramma wordt gevaccineerd?

V1. Wat zijn meningokokken?

A1. Meningokokken zijn bacteriën. De meningokok bestaat uit verschillende broertjes en zusjes: serogroepen. Ze worden aangeduid met letters: A, B, C, E, X, Y, W, Z. In de volksmond worden groepen ook vaak typen genoemd.

In Nederland worden de meeste gevallen veroorzaakt door B. Begin jaren 2000 kwam groep C plotsklaps veel voor. Na invoering van een vaccinatie tegen deze variant is het aantal gevallen snel gedaald van + 300 naar + 10 gevallen per jaar.

Groep W heeft tussen 2016-2019 voor een stijging in ziektegevallen gezorgd. Na vaccinatie hiertegen vanaf 2019 komt deze bacterie weer weinig voor.

E, X, Y, Z komen zeer incidenteel voor in Nederland. Groep A komt vooral in Afrikaanse landen voor, met name in de zogenaamde 'meningitis belt', een strook van west naar oost iets boven midden Afrika, alwaar hij soms epidemieën veroorzaakt.

V2. Wat is het verschil tussen een bacterie en een virus?

A2. Bacteriën zijn kleine organismen die uit 1 cel bestaan. Ze kunnen zichzelf delen en daardoor vermeerderen. Dit kan erg snel gaan.

Een virus is geen organisme, het is niet meer dan wat genetisch materiaal in een omhulsel: een eiwitmantel. Virussen hebben gastheercellen nodig om zich te vermeerderen. Het gaat in een cel van je lichaam zitten, neemt de controle over en maakt met hulp van die cel nieuwe virussen aan.

V3. Wat is meningokokkenziekte?

A3. Meningokokkenziekte is een zeer ernstige infectieziekte die veroorzaakt wordt door een bacterie, de meningokok. De meningokok veroorzaakt een invasieve infectie en veroorzaakt daarbij schade diep in het lichaam. De infectie uit zich als hersenvliesontsteking, een bloedvergiftiging of een combinatie hiervan. Beide kunnen fataal zijn. De bloedvergiftiging kan zich ontwikkelen tot een septische shock.

V4. Hoe vaak komt meningokokkenziekte in Nederland voor?

A4. Meningokokkenziekte in Nederland kwam tot en met 2015 jaarlijks ongeveer 120-140 keer voor. Tussen 2016-2018 steeg het totaal aantal patiënten. Dit kwam vooral door een toename van meningokokken W. 

Na invoering van een vaccinatie tegen W in 2018, maar ook door de maatregelen tijdens de corona crisis, liep het aantal ziektegevallen terug naar 2 in 2022.

Meningokokken B komt sinds 2012 jaarlijks tussen de 60-80 keer voor, veelal jonge kinderen en tieners. Na minder ziektegevallen door de maatregelen tijdens de corona epidemie (2020-2021) zijn er in 2022 69 mensen ziek geworden door meningokokken. 

V5. Hoe word je ziek?

A5. De bacterie leeft bij veel mensen in de neus-/keelholte zonder ziekte te veroorzaken. Hij wordt overgebracht via druppeltjes (in iemand zijn gezicht niezen of hoesten) --> nestelt zich in de neus-/keelholte --> het lichaam maakt afweer aan tegen de bacterie --> hij vertrekt na een tijdje weer. Bij sommige mensen mensen weet de bacterie de slijmvliezen van de neus-/keelholte te passeren waarna hij invasief wordt en in de bloedbaan terecht komt. Dan kunnen er 2 dingen gebeuren:

1. de bacterie gaat zich ongecontroleerd vermeerderen, de afweer kan hem niet aan en hij veroorzaakt bloedvergiftiging. Door de ravage die de bacterie aanricht, ontstaan er bloedstolsels en de bloedcirculatie raakt geblokkeerd. Er ontstaan lekkages in de vaatwand en er ontstaan kleine vlekjes op de huid: soms zo groot als speldenknopjes, soms groter tot zelfs enorme bloeduitstortingen. De kleur varieert van rood tot blauw. Druk je met een glas op zo'n vlekje, dan blijft je het zien, ze zijn niet wegdrukbaar. Als je dat ziet: meteen de arts waarschuwen!
2. de afweer jaagt de bacterie weg, die weet zich via de bloed-/hersenbarriere naar het hersenvocht te verplaatsen, alwaar hij zich ongestoord kan vermenigvuldigen omdat de afweer daar erg moeilijk bijkomt, de patiënt krijgt hersenvliesontsteking.

V6. Wordt iedereen die de meningokokbacterie krijgt ziek?

A6. Niet iedereen wordt ziek door de meningokok. Waarom de éen wel ziek wordt en de ander niet is onbekend. Factoren als verminderde weerstand, roken en erfelijkheid spelen een rol, maar zijn niet doorslaggevend.

V7. Hoe krijg je meningokokkenziekte?

A8. De meningokok zit in de neus of keel. Veel mensen dragen deze bacterie tijdelijk bij zich zonder dat zij zelf ziek worden. Door hoesten, niezen en praten komen druppeltjes met de bacterie in de lucht. Mensen kunnen deze druppeltjes inademen en zo besmet raken. De kans is heel klein dat iemand ziek wordt nadat hij is besmet. De tijd tussen besmet raken en ziek worden is 2 tot 10 dagen, gemiddeld is dit 3 tot 4 dagen.

V8. Wat zijn de klachten bij meningokokkenziekte?

A7. De klachten beginnen vaak met een grieperig gevoel. Iemand met meningokokkenziekte wordt vaak erg snel ziek, soms binnen een paar uur. Daarna zijn meest gehoorde symptomen:

Meningokokkenziekte door groep W geeft vaker een atypisch ziektebeeld van sepsis beginnend met gastro-intestinale symptomen - buikklachten, pneumonie en/of artritis.

V9. Is meningokokkenziekte te behandelen?

A9. Meningokokkenziekte gaat niet vanzelf over. Als je ziek wordt, moet je zo snel mogelijk naar het ziekenhuis. De meeste mensen worden weer helemaal beter.

Na hersenvliesontsteking houden mensen soms klachten, bijvoorbeeld gehoorproblemen, zichtproblemen, evenwichtsklachten en moeite met leren of concentreren.

Na bloedvergiftiging (sepsis) kan amputatie van lichaamsdelen nodig zijn, kunnen organen als nieren aangetast zijn, chronische vaatwand ontstekingen ontstaan en zijn er soms ernstige littekens.

Soms overlijden patiënten. Hoe eerder je bij bent, hoe beter de kansen. Maar soms doet de bacterie zijn verwoestende werk zo snel, dat, hoe snel er ook gehandeld wordt, de patiënt toch overlijdt of zware restverschijnselen overhoudt.

V10. Wat als iemand in je omgeving meningokokkenziekte heeft?

A10. Heeft iemand meningokokkenziekte? Dan is het soms nodig om preventieve antibiotica (profylaxe) te geven aan gezinsleden en andere naasten. De antibiotica helpen dan om de ziekte te voorkomen bij anderen. De GGD bekijkt samen met de arts of dat nodig is. Ook kan de GGD besluiten om naasten te vaccineren tegen meningokokken ACWY en/of B.

V11. Hoe kun je meningokokkenziekte voorkomen?

A11. Goede hygiene (niet in iemand zijn gezicht hoesten/niezen, niet in je hand hoesten/niezen) is verstandig, maar kan meningokokkenziekte niet volledig voorkomen. Vaccinatie kan meningokokkenziekte grotendeels voorkomen.

V12. Welke meningokokkenvaccins zijn er?

A12. 

Meningokokken A, C, W, Y

Jonge kinderen krijgen met 14 maanden het A, C, W en Y via het rijksvaccinatieprogramma (RVP). 
Ook tieners krijgen ook een uitnodiging voor deze inenting via het RVP. In 2018 en 2019 zijn alle tieners tussen de 14 en 18 jaar oud uitgenodigd om meer ziektegevallen door groep W te voorkomen.

Meningokokken B

Een vaccin tegen meningokokken B is  in Nederland beschikbaar maar wordt NIET via het rijksvaccinatieprogramma (RVP) gegeven. Je kunt het vaccin wel op eigen initiatief en kosten krijgen via de huisarts of een reizigersvaccinatiecentrum.

De Gezondheidsraad adviseerde in 2018 en vervolgens 2022 dit vaccin niet op te nemen in het RVP. Dit omdat meningokokken B niet veel voorkomt, er geen groepsimmuniteit is (alleen de gevaccineerde is grotendeels beschermd) en het vaccin bijwerkingen als hoge koorts kan geven.

In landen om ons heen wordt het vaccin al wel via vaccinatieprogramma's gegeven. Bijvoorbeeld in Engeland, Litouwen, Spanje, Italie en Duitsland. De ervaringen met het vaccin daar zijn goed.

Door het vaccin alleen te geven, zonder andere vaccinaties, is de hoge koorts is te voorkomen. Op die manier is de koorts vergelijkbaar met die van andere vaccinaties, zoals het vaccin tegen pneumokokken. Eventueel kan van te voren paracetamol gegeven worden.

Het meningokokken B vaccin werkt niet 100% tegen alle meningokokken. Volgens Engelse onderzoeken wordt ongeveer 60-80% van de ziektegevallen aldaar door vaccinatie voorkomen. In Nederland wordt naar schatting 50-60% voorkomen. Dit percentage is lager dan in het Verenigd Koninkrijk omdat in Nederland vaker types van de meningokok groep B voorkomen die niet in het vaccin zijn opgenomen. Bron: mondeling RIVM.

V13. Waarom kregen, naast zuigelingen, ook jongeren tussen 14 en 18 jaar een uitnodiging voor vaccinatie tegen meningokken ACWY in 2018?

A13. De vaccinatie van jongeren tussen 14-18 jaar was de beste manier om meningokokkenziekte W een halt toe te roepen in Nederland in 2018. 14-jarigen krijgen vanaf dat jaar een uitnodiging voor vaccinatie tegen ACWY. In 2019 is de groep 15-18 jaar uitgenodigd om deze vaccinatie te halen. 

Onderzoek wijst uit dat vanaf 14 jaar het aantal jongeren dat drager is van de bacterie toeneemt. Deze jongeren hebben contact met verschillende sociale groepen (school, sportclub, uitgaansgelegenheden, eigen gezin) en kunnen daardoor gemakkelijker de bacterie oplopen en verspreiden, meestal zónder er zelf ziek van te worden.

Omdat de gevaccineerde jongeren de bacterie niet meer kunnen verspreiden, beschermen we de gehele bevolking. Het aantal dragers is de afgelopen jaren inderdaad afgenomen en zo ook het aantal ziektegevallen. Men spreekt dan van groepsbescherming/-immuniteit.

V14a. Is vaccineren nodig als mijn kind of ik niet in de vaccinatiedoelgroep vallen?

A 14a. Statistisch gezien is vaccineren niet nodig buiten de doelgroep. Want slechts een heel klein aantal mensen wordt immers ziek (ook binnen de doelgroepen).
Individueel en emotioneel ligt dat anders, want die ene patiënt die wel ziek wordt, is een kind van iemand, een partner, ouder, of een broertje of zusje.
De keuze om te vaccineren is een afweging die u zelf moet maken: een statistisch zeer kleine risico betekent dat er een risico is. Of u dat wilt nemen is aan u.

De Nederlande Meningitis Stichting zegt hierover: mensen moeten dit zelf beslissen. Wat ons betreft wegen de nadelen (de kosten en kans op tijdelijke bijwerking(en)) niet op tegen de voordelen (voorkomen van ziekte, voorkomen van angst, voorkomen van schuldgevoel). Wij zijn hierbij geïnspireerd door de verhalen op onze website.

V14b. Waar kun je de vaccins krijgen als je niet via het reguliere Rijksvaccinatieprogramma wordt gevaccineerd?

A14b. Je kunt bij de huisarts om vaccinatie vragen, via het reizigersspreekuur van de GGD of bij een reizigersvaccinatiecentrum. De kosten zijn dan voor eigen rekening. Sommige verzekeraars vergoeden de kosten uit de aanvullende verzekering.

V15. Hoe lang is het vaccin tegen meningkokken B werkzaam?

A15. Op deze vraag is helaas nog geen antwoord beschikbaar door het korte bestaan van het vaccin. Duidelijk is dat er in elk geval 3 jaar bescherming is en dat iemand die gevaccineerd is na ruim 7 jaar nog antistoffen in zijn bloed heeft. Hoeveel bescherming die bieden is niet bekend. Wij hopen hier binnenkort meer duidelijkheid over te kunnen geven!